Drempels Weg! Gehandicapten en internet Onderzoeksrapport V 1.1 5 December 2000 Washington, D.C. / Amsterdam Anker Solutions / Booij en Van Bruggen Dit eindrapport is gebaseerd op de gegevens verkregen door middel van zeven focusgroepen. Deze groepsgesprekken werden gehouden te Hilversum in de tweede helft van november van dit jaar. De samenstelling van deze focusgroepen was als volgt: 1. Doorsnee burgers (14 november) 2. Directe familieleden (ouders, broer of zus) van verstandelijk gehandicapten (15 november) 3. Verzorgers (15 november) 4. Lichamelijk gehandicapten (16 november) 5. Visueel gehandicapten (22 november) 6. Verstandelijk gehandicapten (23 november) 7. Doven en slechthorenden (Group decision room-sessie; discussie deels via laptop computers) (29 november) De bijbehorende vraagpuntenlijst is in overleg met de opdrachtgever vastgesteld (zie Bijlage I voor details). Doelstelling. Het hier gerapporteerde onderzoek richt zich hoofdzakelijk op de behoeften van de verschillende 'stakeholders' ten aanzien van het beleid rond gehandicapten en internet (en ICT). Daarbij is veel aandacht geschonken aan de communicatie, in het bijzonder aan de aantrekkelijkheid van overkoepelende boodschappen met behulp waarvan de verdere beleidsinspanningen en de daaruit voortvloeiende activiteiten zo effectief mogelijk gecommuniceerd en geïnformeerd kunnen worden. De belangrijkste resultaten van dit onderzoek zijn als volgt: * Gehandicapten serieuzer nemen. De belangrijkste behoefte bij de stakeholders is dat er een eind wordt gemaakt aan de betutteling van gehandicapten. De overheid (en de daartoe behorende instellingen) moet beter naar gehandicapten luisteren en hen veel actiever betrekken bij de beleidsvorming met betrekking tot gehandicapten en internet. Dat verkleint de kans op verspilling en inefficiëntie, welke thans door gehandicapten als kenmerkend worden ervaren voor het overheidsoptreden in de gehandicaptensector. * Behoeften sterk afhankelijk van aard van de handicap. De specifieke behoeften van gehandicapten variëren sterk tussen de verschillende groepen gehandicapten onderling (doven, visueel gehandicapten, etc.). Meer gericht behoefteonderzoek is hier noodzakelijk, vooral als representanten van de relevante groepen daar op enigerlei wijze expliciet bij betrokken zouden kunnen worden. * Twijfel over keurmerk, enthousiasme over internetplekken. Het idee van een keurmerk wordt als stigmatiserend ervaren. De internetplekken genieten aanzienlijk meer steun, omdat zij worden gezien als vehikels met behulp waarvan de integratie van gehandicapten in de samenleving kan worden bevorderd. * Ruimte voor het aanbrengen van urgentie via sterk resonerende boodschappen. Door middel van onderstaande boodschappen, al of niet in combinatie, kan de nodige urgentie worden aangebracht om de problematiek van gehandicapten en ICT onder de aandacht van een breder publiek (inclusief gehandicapten) te brengen. . De nieuwe mogelijkheden van het internet en de nieuwe communicatietechnologie hebben nu al een enorme invloed op de maatschappelijke kansen van mensen - en dat zal in de nabije toekomst alleen maar sterker worden. Het is daarom van zeer groot belang dat gehandicapten goede toegang krijgen tot het internet en dat eventuele extra hulpmiddelen daarvoor kosteloos beschikbaar worden gesteld. Internet en nieuwe communicatietechnologie gaan gepaard met ongekende nieuwe mogelijkheden. Daarom moeten we er goed voor zorgen dat iedereen gelijke toegang heeft tot internet en dat er geen groepen zijn die achterop raken. Het internet is er voor iedereen. Daar moet de overheid op toezien. Gehandicapten worden al veel te lang betutteld in onze samenleving. Het is de hoogste tijd om ieder mens, groot of klein, jong en oud, zwart of wit, met of zonder een handicap een volwaardige rol te geven. Dat ligt verankerd in onze grondwet. Dat is uiteindelijk waar alles om draait. Gelijke rechten voor iedereen. Bovenstaande boodschappen scoren het beste in de in dit onderzoek opgenomen boodschaptest. Het verdient aanbeveling om ook in de nabije toekomst de kracht van deze boodschappen intensief te monitoren door middel van focusgroep-onderzoek, en daar waar nodig bij te stellen. DE CONTEXT: ECONOMISCHE VOORSPOED EN TWIJFEL Sterke economie, problemen in de samenleving. De meeste deelnemers in de focusgroepen zijn van mening dat het goed gaat met de economie, maar dat het minder goed gaat met de samenleving zelf, vooral met de zwakkeren: * "(Het gaat goed met de) welvaart, maar mensen die het minder hebben gaan nog verder de put in. De kloof wordt breder." (Doorsnee burgers) * "Het gaat goed, maar er zijn groepen die we vergeten." (Familieleden) * "Nederland gaat goed, aan de andere kant gaat het best minder." (Verzorgers) * "Ik denk dat wij de goede kant opgaan, maar ik denk dat we ons te veel baseren op Amerikaanse modellen." (Lichamelijk gehandicapten) * "Materieel zal het voorlopig wel vooruit gaan. Hoewel mensen een beetje boven hun macht gaan met te dure huizen. Op sociaal gebied vind ik het te individueel: pakken wat je pakken kan. Er worden weinig bruggen gebouwd naar mensen die aan de andere kant van de kloof zitten." (Lichamelijk gehandicapten) * "Er is een tweedeling aan de gang tussen arm en rijk. Als je in de troonrede hoort hoe het zo goed gaat in Nederland; nou ik heb het nog niet gemerkt." (Visueel gehandicapten) * "Vreemd met zo'n welvaart zulke wachtlijsten." (Doorsnee burgers) Gezondheidszorg wordt gezien als hoofdprobleem. De zorg over de samenleving richt zich in alle groepen vooral op de gezondheidszorg. De enige uitzondering van betekenis wordt gevormd door de verstandelijk gehandicapten waar een energiek, positief geluid de boventoon voert en waar geen sprake is van ontevredenheid over de zorg. Slechte inkomenspositie vergroot de zorgen. De problemen voor gehandicapten zijn groot, omdat de meesten van hen, ook als zij betaald werk verrichten, vaak over een beperkt inkomen beschikken, en daardoor extra gevoelig zijn voor de inkomensgevolgen van speciale voorzieningen en hulpmiddelen. GEHANDICAPTEN BEVINDEN ZICH IN MOEILIJKE SITUATIE Gehandicapten worden niet voor vol aangezien. De deelnemers oordelen negatief over de huidige situatie van gehandicapten. Dat blijkt onder meer uit hun overwegend negatieve beschrijvingen van hun situatie: * "Beroerd, achtergesteld." (Doorsnee burgers) * "Genegeerd, schuiven ze liever in een hoekje." (Doorsnee burgers) * "Je wordt niet voor vol aangezien." (Doorsnee burgers) * "Beknot." (Familieleden) * "Als ouder: altijd verontschuldigen, uitleggen, motiveren." (Familieleden) Deze negatieve typeringen staan in schril contrast met de positieve bewoordingen waarin de verzorgers over verstandelijk gehandicapten spreken: * "Je kunt heel veel leren van ze." (Verzorgers) * "Sociaal zijn - als iemand verdrietig is gaan er tien een glaasje water halen." (Verzorgers) Afnemend normbesef. Gehandicapten worden ook geconfronteerd met een aantal meer praktische problemen. Visueel gehandicapten, bijvoorbeeld, melden dat ze steeds vaker "rare dingen" beginnen mee te maken op straat, waarbij niemand hen meer helpt bij het oversteken, of waarbij zij omver geduwd worden door gehaaste mensen. Technische vernieuwingen maken het leven soms juist moeilijker. Technologische vernieuwingen pakken bovendien niet altijd uit in het voordeel van gehandicapten. Zo beklagen visueel gehandicapten zich erover dat de maatschappij in snel tempo "visualiseert", waarbij de mensen achter de loketten worden vervangen door "elektronische borden met knipperlichten": * "Je moet mee, het gaat allemaal sneller, als je niet mee kan dan ga je maar niet mee, het zal ze allemaal een zorg zijn." (Visueel gehandicapten) EEN BETWETERIGE, VERSPILLENDE OVERHEID Overheid ontbeert de kennis (maar pretendeert die wèl te hebben). De meeste deelnemers ergeren zich aan de zwakke performance van de overheid. Men blijft daarbij opvallend redelijk. Men heeft niet het gevoel dat ambtenaren slechte intenties hebben, maar wijt de problemen vooral aan een gebrek aan kennis van de werkelijke problemen waar gehandicapten mee te maken hebben. Het gebrek aan kennis aan de kant van de overheid uit zich op de volgende drie manieren: 1. Betutteling. De overheid (en de daaraan gelieerde instellingen) luistert niet naar gehandicapten en neemt de gehandicapten niet serieus. Het duurt lang eer voorzieningen beschikbaar komen. De keuzevrijheid is beperkt of zelfs volledig afwezig. 2. Willekeur. De regelingen worden verschillend geïnterpreteerd door de ambtenaren en de instellingen. Het is dus belangrijk welke ambtenaar je treft. Voordeel is dat als je maar voldoende doordramt je verzoek toch wel wordt ingewilligd, ook al wordt je verzoek in eerste instantie geweigerd. (Visueel gehandicapte: "ik kom bij anderen thuis en daar staat de hele rataplan, omdat ze doorgaan.") 3. Verspilling en inefficiëntie. Hierbij gaat het om onnodige bureaucratie, onnodig formeel overleg, de levering van voorzieningen (trapliften, etc.) waar men helemaal niet om gevraagd heeft en het achterwege blijven van voorzieningen die men juist wèl nodig heeft. Deze uitwassen zijn een groot aantal deelnemers een doorn in het oog. Deze drie problemen treden vooral in combinatie met elkaar op. De focusgroep-gesprekken staan bol van de voorbeelden. Al deze voorbeelden worden spontaan genoemd. Eén van de meest pregnante voorbeelden van overheidsbetutteling, grotendeels voortkomend uit een gebrek aan kennis van de situatie van gehandicapten, is afkomstig van een visueel gehandicapte vrouw: * "Ik vind ook dat de instellingen betuttelen. Ik heb laatst nota bene van de instellingen naar mijn hoofd geslingerd gekregen dat ik te veel zelf wilde doen (gelach van andere deelnemers). Ik zeg: goh, wat bied je me nou concreet wat ik zelf niet kan. Het ging om arbeidsbemiddeling. Wat komt er dan uit: als ik arbeidsbemiddeling aan zou gaan moet ik zelf nog steeds de vacatures zoeken. Ze kijken over je schouder heen en het enige concrete is dat zij de werkplek inrichten met aanpassingen. Maar dat kan ik zelf ook regelen. Ik zeg nou goed, ik wil wel een oriënterend gesprek. Dat is een vervelend gesprek geweest. Waarom? Wat ik vond dat de boventoon voerde was dat ik zelf vind dat ik goede sollicitatiebrieven schrijf. Toen was het antwoord: 'nou dat wil ik wel eens zien'. Dus ik zeg: 'het feit dat ik iedere keer op gesprek word uitgenodigd geeft toch aan dat ik goede brieven schrijf, daar mag je toch van uitgaan'. Toen was het antwoord: 'ja maar dat hoeft niet zo te zijn'. [Wat vind je daarvan?] Dat geeft mij een gevoel dat ik niet serieus word genomen en dan peins ik er niet over om met zo iemand in zee te gaan. Je mag best zeggen van: 'je doet het verkeerd, dat zou je misschien anders moeten doen.' Maar als iemand na 20 minuten tegen mij zegt: je hebt het niet helemaal op een rijtje...." [algehele verontwaardiging] (Visueel gehandicapten) Dit verhaal staat niet op zichzelf. De overige deelnemers herkennen de situatie maar al te goed: * "Het werkt elkaar heel erg tegen. Ik vind dat typerend voor de instellingen." (Visueel gehandicapten) * "Dat is vaak in hulpinstellingen. Het eigen initiatief wordt je niet in dank afgenomen." (Visueel gehandicapten) * "Zij zeggen: wij weten het - daar gaan ze vanuit." (Visueel gehandicapten) Een tweede pijnlijk voorbeeld van de gevolgen van de betweterige, hiërarchisch denkende overheid is afkomstig van een visueel gehandicapte man: * "Als je voorzieningen aanvraagt, zoals braillelezers, dan weten de mensen eigenlijk helemaal niet waar het over gaat. Aan één kant neem ik het ze het eigenlijk wel kwalijk, omdat er zo langzamerhand voldoende instellingen zijn waar die hoge heren, zoals onder andere van het RIO, het kunnen gaan bekijken. Ik had voor mijn huis verlichting aangevraagd, hoogfrequente verlichting, en ik krijg een telefoontje, of althans eerst krijg ik een onderzoek in het regionaal centrum in Amsterdam dat er iemand thuiskomt. Ik krijg een telefoontje van het RIO dat we moeten even komen praten. Ik zeg: 'wacht u maar totdat ik een rapport heb waar alles in staat.' Nee, hij moest komen praten. Enfin, ik zeg: 'nou kom dan maar.' Binnen twee minuten waren we uitgepraat, omdat die meneer, die kon niets. Wat zegt ie? U krijgt uw verlichting niet, want het is geen ergo, het gaat niet om ergonomie, het gaat puur om de visuele handicap. Ik moet eerst het rapport afwachten. Hij zou nog wel eens bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten nog eens dit en hij zou nog eens dat, hij weet totaal niet waar het over gaat. [Hoe vond u dat?] Ik vond dat dom [gelach], het is een kwestie van helemaal langs elkaar heen leven. Ik heb het op een hele nette manier met hem uitgepraat, maar ik heb hem toch wel eventjes gezegd, neem maar eens goed contact op met Fysio, regionaal centrum Amsterdam, die kunnen hem goed voorlichten." (Visueel gehandicapten) Ook dit verhaal wordt ogenblikkelijk door de andere deelnemers beaamd: * "Dat is vaak het punt bij al die instanties waar je komt. Ze gaan over dingen oordelen waar ze totaal niks van weten. Dat kun je ze niet kwalijk nemen, als ze nooit en te nimmer met zoiets te maken hebben gehad, zeg ik oké, maar laat ze dan niet gaan oordelen. Laat ze zich eerst eens goed informeren en dat doet men niet. Men denkt het uit een boekje even te weten." (Visueel gehandicapten) * "Men weet niet wat de gevolgen zijn van een handicap wat er aan vast zit. Dat weet men niet. Ze zitten vast aan richtlijnen." (Visueel gehandicapten) * "Ja, maar degenen die die richtlijnen hebben vastgesteld weten vaak al totaal niet waar het over gaat." (Visueel gehandicapten) Het treffende van deze discussies is de feitelijke en onderkoelde toon waarop zij gevoerd worden. Men is duidelijk gewend geraakt aan deze situaties en heeft in de loop der jaren al heel wat eelt op de ziel gekregen. Haatdragend is men evenmin: "je kunt het ze immers niet echt kwalijk nemen." Deze 'horror stories' beperken zich niet tot de visueel gehandicapten. In alle zeven groepen, met uitzondering van de groep met verstandelijk gehandicapten, wemelt het van de spontane voorbeelden van betweterige, verspillende overheidsinstanties: * "Ja, als ik zorg nodig heb, duurt het erg lang voor ik aan de beurt kom. Als ik aan de beurt kom zeggen ze: 'sorry, dat kan niet, daar hebben we het personeel niet voor.' Het is dus een kwestie van personeel, hoeveel geld er in mijn geval in wordt gestopt. Er zijn wel heel veel financiële vergoedingen. Dat gaat om dingen die ik zelf nooit zou kunnen betalen als ik het zelf aan zou moeten schaffen, zoals een traplift, al die dingen. Die voorzieningen zijn goed. Het werkt nog vaak langs elkaar heen voordat je het krijgt. Ik vraag het aan bij het RIO, het RIO vraagt aan het gemeentebestuur: mag het, dan zegt het gemeentebestuur: ga naar de keuringsarts, dan word ik daar naartoe gestuurd, krijg ik uitslag, uitslag gaat naar RIO, RIO schakelt aannemer in, aannemer komt bij mij, ik zeg het kan, via het RIO moet ik het financieel gebeuren, want hij maakt een offerte, goedgekeurd krijgen, en dan uiteindelijk komt ie weer bij mij, en dan maakt hij het. Het is een enorm pad, het duurt soms jaren." (Lichamelijk gehandicapten) * "Ik had 'overzorg' - ik kreeg voorzieningen die ik niet nodig had. Dus dat kon weer terug." (Lichamelijk gehandicapten) * "Er is iemand die zegt: 'dit moet gebeuren'. Als je zegt: 'dit heb ik liever niet', dan krijg je niks. Dan zetten we het andere er ook niet in. Een kennis van mij heeft een traplift gehad die hij helemaal niet wilde hebben. (Lichamelijk gehandicapten) In een aantal gevallen vertaalt het gebrek aan kennis aan de kant van de overheidsinstellingen zich in regelrecht wantrouwen ten opzichte van de gehandicapte: * "Ik had een 19-inch monitor nodig en die krijg ik niet omdat ik te oud ben. Ze denken dat ik het voor mijn liefhebberij doe." (Visueel gehandicapten) Ten slotte maken de doven in een zeer geanimeerde discussie - in gebarentaal - duidelijk dat zij nog steeds wachten op de overheidserkenning van diezelfde gebarentaal: * "Gebarentaal is jarenlang verboden geweest. We hebben er stiekem gebruik van gemaakt. Dove mensen willen dat de taal wordt erkend, net als het Fries. Daar hebben we jarenlang voor gevochten. We hebben het Gebarencentrum opgericht. We hebben aan de voorwaarden voldaan en verwachten antwoord van het ministerie." (Doven) * "Erkenning is belangrijk want dan krijgen we meer rechten. Dan krijgen we meer toegang. Kunnen we eisen om een tolk, en mensen meer bewust maken van de taal en de dovencultuur." (Doven) * "Er gebeurt niks en daar balen we van." (Doven) Het gevolg van het uitblijven van erkenning is een litanie van klachten over de bureaucratische drempels: * "Iedere keer weer een formulier waarom ik een tolk nodig heb, elke keer weer." (Doven) * "Tolken zijn niet te krijgen." (Doven) Schreeuwende behoefte aan maatwerk. De bovenvermelde verhalen zijn uiteraard subjectieve percepties van de interactie met de overheid en zijn als zodanig niet tegen de feiten gecheckt. Maar hoe dan ook, de zojuist beschreven ervaringen wijzen op zeer ernstige problemen in de communicatie tussen gehandicapten en de overheid, problemen die alleen maar opgelost kunnen worden als de overheid de gehandicapten veel actiever betrekt in het te voeren beleid. De werkelijke behoefte van de deelnemers is dat de overheid maatwerk gaat leveren, toegepast op de specifieke situatie van de gehandicapte. Het moet allemaal kleinschaliger, met meer participatie en medebeslissingsbevoegdheid van de gehandicapten zelf. Juist de redelijkheid waarmee gehandicapten vertellen over hun problemen geeft voldoende vertrouwen dat zij die rol op verantwoorde wijze zullen vervullen. SPECIFIEKE PROBLEMEN Grote heterogeniteit van problemen. Een opvallend aspect aan de groepsdiscussies is dat de problemen van de deelnemers sterk gekleurd zijn door hun specifieke verbondenheid met gehandicapten en/of de specifieke aard van hun handicap. Verzorgers: zorg over imago van hun beroep. De verzorgers zijn vooral bezorgd over het slechte imago van beroepen in de gezondheidszorg, vooral in vergelijking met andere, meer florerende sectoren van de arbeidsmarkt. * "Te weinig mensen die in de zorg willen werken." (Verzorgers) * "Volg een computeropleiding en verdien zes keer zoveel als in de zorg" (Verzorgers) * "Als je nu zegt ik werk in de zorg, zijn sommigen daar minderwaardig over. Vroeger zeiden ze: "oh, wat goed". Het is een minder betaalde job. Je moet altijd met zijn tweeën werken: assistent en begeleider. Dat is niet efficiënt." (Verzorgers) * "Werkdruk, in 8 uur tijd moet je 12 uur werk doen." (Verzorgers) Familieleden staan onder zware druk. De ouders en broers en zusters van verstandelijk gehandicapten hebben het zwaar. Hoewel de voorzieningen voor verstandelijk gehandicapten op zich goed worden gewaardeerd, kost het de familieleden door de vele bureaucratische drempels erg veel moeite om daadwerkelijk van die voorzieningen gebruik te maken. De prijs die de familieleden daarvoor betalen is stress: * "Ik ben blij dat mijn dochter hier is geboren, want ze hebben overal wel aanpassingen voor." (Familieleden) * "Het is wel goed, maar het hangt erg af van de gemeente waar je woont. Wij moeten in Huizen overal tegen in beroep gaan. Voor aanpassingen in de eigen woning, voor vervoerskosten." (Familieleden) * "Je wordt erg moe van dat knokken, je wordt zelf ook een beetje gehandicapt." (Familieleden) * "Het slokt je op." (Familieleden) Schijnbaar van bovenaf opgelegde inzichten van de overheid over het welzijn van gehandicapten, zich uitend in een grotere zelfstandigheid van verstandelijk gehandicapten, vergroten de zorg aan de kant van de familieleden. Zij zijn het niet zozeer oneens met de nieuwe opvattingen en inzichten, maar worden wel geconfronteerd met heel praktische problemen die uit het nieuwe beleid voortvloeien: * "Ze worden verder gewoon voor vol aangezien, dus moet ik in de krant kijken voor huisvesting. Moeder moet schrijven, want het kind kan het eigenlijk niet. Er zijn te weinig woningen voor dit soort mensen. Ze blijven anders maar in de gemeenschap. Als ze moet vechten, komt ze er, maar dat is ook weer moeilijk." (Familieleden) * "Gehandicapten moeten nu zo hard gaan werken, terwijl ze het niet kunnen. Vind ik zielig." (Doorsnee burgers) * "In een huis worden ze verzorgd; op zichzelf moeten ze van alles. Laatst gooide een medebewoner in het gezinsvervangend tehuis van mijn kind een blauwe onderbroek in de witte was - daar heb je dan toch begeleiding voor nodig." (Familieleden) Daarnaast stelt het persoonsgebonden budget de familieleden vaak voor nieuwe problemen. Een aantal familieleden klaagt dat ze niemand kunnen vinden: * "Krijg je je persoonsgebonden budget, dan begint de ellende, net als je ze nodig hebt." (Familieleden) Maar de grootste zorg, althans in termen van emoties, richt zich op het welzijn van het verstandelijk gehandicapte familielid. De vraag of de verstandelijk gehandicapten wel voldoende vermaakt worden speelt daarbij een centrale rol: * "Er is heel weinig waar kinderen terecht kunnen, zoals een knutselclub. Je moet constant je kind vermaken." (Familieleden) * "De daginvulling moet met behulp van een ander gebeuren - daar heb je vrijwilligers voor nodig." (Familieleden) Doven: gebarentaal speelt centrale rol. De doven spreken trots over hun eigen, rijke 'dovencultuur' met een eigen gebarentaal, eigen waarden en normen, en een eigen geschiedenis. Men is ook veel minder geneigd om zichzelf als gehandicapt te zien: * "Veel horenden denken dat doven gehandicapten zijn, maar het is echt niet zo!" (doven) Zoals hierboven al duidelijk werd, wordt het leven van doven gedomineerd door het uitblijven van de overheidserkenning van de gebarentaal. De dove deelnemers tonen zich daarom strijdlustig. HET INTERNET Het internet roept positieve associaties op. In alle groepen wordt het internet gezien als een positieve ontwikkeling. Zowel gehandicapten als niet-gehandicapten zijn diep onder de indruk van de nieuwe wereld die door middel van internet wordt geopend: * "Een schatkist" (Doven) * "De mogelijkheden van het internet gaan je voorstellingsvermogen te boven" (Visueel gehandicapten) * "Je bent binnen één seconde aan de andere kant van de wereld" (Doorsnee burgers) * "De wereld gaat voor je open" (Verzorgers) * "Ik kan er geen dag van missen!" (Doven) * "Punt-NL! Apestaartje." (Verstandelijk gehandicapten) * "Muziek downloaden en CD-tjes branden" (Verstandelijk gehandicapten) Deelnemers herkennen verschillende toepassingen van internet. De deelnemers noemen een uitgebreide reeks toepassingen van het internet: * Informatie opvragen * Communicatie: - E-mailen en chatten - Kaartjes versturen - Andere mensen leren kennen. Verliefd worden. - Je kunt beter nadenken voor je wat gaat zeggen * Diensten. Je hoeft de deur niet meer uit * Commerciële activiteiten. Je kunt er werkopdrachten mee binnenhalen * Verstrooiing. Surfen, spelletjes. * Leren. "Onze verstandelijk gehandicapte zoon gebruikt internet en is er geestelijk rijper van geworden. Als we op weg gaan met de auto maakt hij een uitdraai van hoe we moeten rijden." (Familieleden) Het internet, het moge duidelijk zijn, is een bijzonder veelzijdig instrument. Sommige internettoepassingen maken gehandicapten onafhankelijker. De deelnemers in de groepen hebben een scherp oog voor hoe bepaalde toepassingen in het bijzonder van belang kunnen zijn voor gehandicapten. Daarbij valt op hoezeer de deelnemers denken in termen van het vergroten van de onafhankelijkheid van gehandicapten. * "Internet kan heel handig voor doven zijn. Bij het chatten, bijvoorbeeld, hebben we meteen contact met horenden - zonder moeite." (Doven) * "Informatie zelf ophalen, zonder aan iemand anders (horende) te hoeven vragen." (Doven) * "Ongekende informatiebron met ook goede communicatiemogelijkheden! Denk aan www.dovenschap.nl." (Doven) * "Hopelijk komt er een visuele internet zoals gebaren door de camera." (Familieleden) * "We hoeven ook niet meer via teleplus om informatie te vragen van kappers of vakantie enzovoort. Je kunt gewoon alles op het internet vinden." (Doven) * "Leuk, rekenen op de computer. En aardrijkskunde." (Verstandelijk gehandicapten) * "Je kunt veel met de computer, spraak, dingen ontwikkelen die je anders niet zo snel voor elkaar kan krijgen. Je kunt heel veel bereiken met dat medium." (Verzorgers) * "Ik vind het leuk om mijn administratie goed bij te houden. Ga jij maar lekker in je eigen huisje." (Verstandelijk gehandicapten). Maar internet leidt ook tot afhankelijkheid van de techniek. Het internet mag gehandicapten dan onafhankelijker maken, het leidt ook tot een grotere afhankelijkheid van de techniek: * "Het maakt je ontzettend afhankelijk. Als bijvoorbeeld ergens de elektriciteit uitvalt, of als er een hacker is. Je bent zo afhankelijk van wat de techniek ons biedt." (Lichamelijk gehandicapten) * "Je wordt onafhankelijker van andere mensen, maar afhankelijker van de computer." (Doven) * "Dagelijks communiceren met elkaar. Een dove jongen bij ons heeft een spraakcomputer. Hij heeft daardoor zo'n vrijheid gekregen. Het apparaat is alleen om de haverklap stuk, daar moet iets op gevonden worden." (Verzorgers). Internet gaat ook gepaard met problemen. Internet is geen panacee. Tegenover alle positieve kanten van internet staat een groot aantal potentiële nadelen, die in de ogen van de deelnemers overigens niet opwegen tegen de voordelen. De specifieke genoemde bezwaren zijn als volgt: * Complexiteit. Het net is tamelijk onoverzichtelijk en de informatie is niet op logische wijze georganiseerd. * Dominantie van het Engels. Veel gehandicapten hebben moeite met het Engels, waardoor de proliferatie van engelse termen een extra obstakel vormt (tegelijkertijd onderkent men ook dat dit juist een extra stimulans kan zijn om zich meer in het Engels te bekwamen). * Begeleiding. Vaak is begeleiding nodig; als je een probleem hebt is het bovendien vaak moeilijk om uit te leggen wat er precies mis is en waar je precies hulp voor nodig hebt. * Filters. Soms zijn er filters nodig ("niet voor seks, maar meer tegen dingen zoals het maken van bommen") * Privacy. Met name het chatten is niet helemaal vertrouwelijk. * Traagheid. Het duurt te lang, de verbindingen zijn traag. * Kosten. Telefoontikken. * Verslaving. Met alle bijkomende problemen. * Onpersoonlijk. Internet kan ten koste gaan van het "echte" sociale contact en gemakkelijk leiden tot een isolement. De mensen gaan niet meer bij elkaar langs; "je kunt iemand niet knuffelen via het internet." * Confrontatie met eigen handicap. "Mijn verstandelijk gehandicapte zoon is gehandicapter dan hij zich realiseert. Hij raakt overstuur als hij met vreemden in aanraking komt. Hij kan bedragen niet goed overzien, want hij kan niet goed optellen." (Familieleden) * Onverwachte gevolgen. Bestellingen via internet. Contact met derden. "Gewoon terugsturen natuurlijk." (Familieleden) GELIJKE TOEGANG TOT INTERNET IS ZEER BELANGRIJK Er bestaat geen gelijke toegang tot het internet. Er bestaat brede consensus onder de deelnemers dat er op dit moment geen sprake is van gelijke toegang tot het internet. De belangrijkste factor is geld. Juist door hun doorgaans zwakke financiële positie verkeren gehandicapten in een ondergeschoven positie. Zo zeer zelfs dat een van de verzorgers haar eigen laptop meeneemt naar het werk en de verstandelijk gehandicapten aldaar via haar computer toegang tot het internet verschaft. De toegang tot het internet wordt als zeer belangrijk ervaren. De deelnemers leveren tal van illustraties waaruit blijkt dat de toegang tot het internet grote gevolgen heeft voor de maatschappelijke kansen van mensen. * "Op scholen zijn er kinderen die hun huiswerk moeten maken in dezelfde tijd als kinderen die thuis wel een computer hebben. Dan krijg je een kloof. Als ouders geen internet hebben, raken kinderen stilletjes geïsoleerd. Ik hoop dat kinderen niet verdeeld worden in twee kampen. Maar ik denk dat het nu nog niet zo ver is." (Lichamelijk gehandicapten) * "Bij ons bij Frans krijgen we een CD-rom om te luisteren en sommige kinderen hebben thuis geen computer. Je kunt wel in de bibliotheek gaan zitten. Maar als ze met zijn allen achter de computer zitten, dat werkt niet. Dat kun je veel beter thuis doen." (Lichamelijk gehandicapten) De urgentie is groot: * "In vergelijking met telefoon en dagbladen gaat de penetratie snel. We moeten achterstanden vermijden. Het gaat ontzettend hard." (Lichamelijk gehandicapten) Verzorgers en onderwijsgevenden hebben vaak zelf moeite met het internet. Opvallend is dat een niet onaanzienlijk deel van de verzorgers van gehandicapten zelf aangeeft meer bedreven te willen raken in de omgang met het internet: * "Begeleiders hebben training nodig. Ik kan het zelf ook niet goed." (Verzorgers) * "Meer instructie aan leerkrachten over het gebruik van computers. De kinderen weten vaak meer dan de leerkrachten." (Visueel gehandicapten) Op dit vlak is sprake van grote onzekerheid, maar ook van veel onduidelijkheid over de rol die van het personeel wordt verwacht. Begeleiding speelt een belangrijke rol. Vooral de familieleden maken zich zorgen over de noodzaak van adequate begeleiding: * "Dan heb je zo'n computer voor je neus, maar doe er eens wat mee." (Familieleden) * "Er moet eigenlijk altijd iemand voor de uitleg bij zijn." (Familieleden) De verstandelijk gehandicapten bevestigen het belang van goede begeleiding, maar lijken voldoende bekend met het internet om zich niet al te veel zorgen te hoeven maken: * "Ik kan wel heel goed zien, met de computer dan. Zelfs de cijfertjes. Dan kan ik het helemaal alleen, zelfstandig meer met de computer gaan doen. Af en toe kijkt de begeleiding. Gaat het wel goed? Heeft de computer geen kuren? Je kunt natuurlijk storing krijgen. Ze vragen me wel: lukt het een beetje? Ze helpen wel om me het uit te leggen, maar de meeste dingen doe ik op mezelf. De meeste dingen moet jezelf kunnen natuurlijk. Eerst proberen en dan kijken of het goed lukt." (Verstandelijk gehandicapten) * "In het begin aan en uit. Opstarten. Programma. Printer aan. Hoe uit. Hoe moet je hem bedienen. Hoe papier erin. Netjes in de printer doen. Zo hebben ze het me geleerd en dus hou ik me eraan." (Verstandelijk gehandicapten) * "Ik doe het vaak alleen." (Verstandelijk gehandicapten) Voorbeeldfunctie overheid. De deelnemers verwachten dat de overheid het goede voorbeeld geeft. Als haar eigen websites al niet toegankelijk zijn voor gehandicapten, dan ontvalt de geloofwaardigheid om anderen te dwingen om hun websites voor gehandicapten te ontsluiten. De overheid zou ook regels kunnen opstellen voor de toegankelijkheid van internetpagina's. * "Postbus 51: die moeten het voorbeeld geven." (Doorsnee burgers) * "Er moet een innovatiebureau komen dat vanuit het oogpunt van gehandicapten gaat denken, hetzij vanuit software of hardware. Dat ze vanuit hun ogen gaan kijken." (Familieleden) * "Meer informatie aan de gehele Nederlandse bevolking." (Familieleden) * "Plaatjes kijken is voor Nederlander ook veel gemakkelijker dan lezen." (Familieleden) * "Duidelijk maken dat gehandicapten best wat kunnen. De Olympische Spelen, zie je niks van terug." (Familieleden) * "De overheid moet beter luisteren naar de problemen van groepen. Er is de afgelopen jaren heus wel het nodige naar voren gebracht. Er zijn wat rechtszaken geweest, nu is men eindelijk overstag gegaan." (Visueel gehandicapten) Van de overheid wordt niet verwacht dat zij de toegang tot het internet gaat financieren. Een enkeling spreekt over het aanleveren van een "basispakket" voor gehandicapten, maar de overgrote meerderheid van de deelnemers legt het accent bij het onderwijs: * "Er gebeurt al ontzettend veel natuurlijk. Je kunt niet altijd vragen om extra geld." (visueel gehandicapten) * "Ik denk toch dat je bij de scholen moet beginnen." (Visueel gehandicapten). Opvallend geringe verwachtingen van het bedrijfsleven. De meeste deelnemers kunnen zich nauwelijks iets voorstellen bij de rol die het bedrijfsleven zou moeten spelen. Een enkeling heeft het over sponsoring, of over het beschikbaarstellen van kennis, maar daar houdt het wel zo'n beetje mee op. KEURMERK EN INTERNETPLEKKEN Keurmerk roept negatieve associaties op. Het idee van een keurmerk voor websites die voldoende toegankelijk zijn voor gehandicapten wordt niet erg goed gewaardeerd. De meeste deelnemers ervaren een keurmerk als stigmatiserend, en daardoor als onwenselijk: * "Geen stempel, nee. Dat is uit den boze." (Doorsnee kiezers) * "Daar moeten we wel mee uitkijken. Ik vind het een beetje stigmatiserend." (Verzorgers) * "Ik durf te wedden dat mijn zoon dat juist niet wil zien." (Familieleden) * "Het is net als vroeger de filmkeuring." (Familieleden) * "Als het zoiets is als van de Consumentenbond, dan heb ik er geen bezwaar tegen." (Familieleden) Bij de afwezigheid van verdere informatie veronderstellen de meeste deelnemers dat het keurmerk betrekking heeft op de inhoud van de sites. De steun voor een keurmerk groeit echter wanneer expliciet wordt aangegeven dat het niet gaat om de inhoud, maar om het bedieningsgemak en de toegankelijkheid van de sites voor gehandicapten. Daarbij dient dan wel rekening te worden gehouden met de verschillende soorten belemmeringen (visueel, gehoor, etc.) waarmee gehandicapten te maken hebben. Internetplekken goed idee, mits geïntegreerd. Het idee om speciale plekken in te richten waar gehandicapten van internet gebruik van kunnen maken wordt door de verschillende groepen heen goed gewaardeerd. Het wordt gezien als een manier om onder de mensen te komen en sociale contacten aan te gaan. Internetplekken vormen een goede manier voor gehandicapten om 'mee te doen'. De meest deelnemers verbinden het idee van 'internetplekken' spontaan met de notie van internetcafés. Men ziet dit idee als een goede manier om bij te dragen aan de integratie van gehandicapten met niet-gehandicapten. De doorsnee burgers schetsen daarbij het beeld van een café met twintig 'gewone' plaatsen, samen met een aangepaste 21e plaats. Het gaat om gelijkwaardigheid. De familieleden suggereren om dit idee te verbinden met buurthuizen, werk, of de bibliotheek. Uiteraard dient er gezorgd te worden voor een deugdelijke begeleiding en ook eventuele problemen met het vervoer van de gehandicapten dienen afdoende te zijn afgehandeld. Het belang van integratie wordt nog eens onderstreept door de discussie tussen de lichamelijk gehandicapten. Zij associëren het idee van speciale internetplekken in eerste instantie juist met het (kunstmatig) scheiden van gehandicapten en niet-gehandicapten: * "Dat klinkt als een invalidentoilet." (Lichamelijk gehandicapten) * "Niet apart. Gatsie." (Lichamelijk gehandicapten) * "Afschuwelijk. Ik zou er geen gebruik van maken." (Lichamelijk gehandicapten) Deelnemers reiken spontaan nieuwe ideeën aan. De deelnemers reiken verschillende ideeën aan om het voor gehandicapten makkelijker te maken om van internet gebruik te maken. Deze ideeën weerspiegelen tevens de diversiteit van de gehandicapten als groep: * Grotere toetsenborden * Betere spraakherkenning, zodat je eenvoudig kan zeggen hier heb je een dingetje waardoor je kan praten, zodat je veel eenvoudiger opdrachten kan geven. * Eenvoudig leesbaar instructieboekje. Behoefte aan eenvoudig boekje over wat internet is, liefst met grote leestekens. * Cursussen. * Engelse vertalingen en elektronische woordenboeken, zodat het veelvuldig gebruik van Engelse woorden een minder groot probleem wordt voor groepen gehandicapten die, mede door hun handicap, moeite hebben met de Engelse taal. * Beeldtolken. * Specifieke content, gericht op de interesses en belangen van (deelgroepen van) gehandicapten. BOODSCHAPPEN In het onderzoek zijn in totaal dertien boodschappen op hun aantrekkelijkheid getoetst. De volgende drie boodschappen kwamen gezamenlijk als het meest overtuigend uit de bus (zie Bijlage III voor een gedetailleerd overzicht van de testresultaten voor alle in het onderzoek opgenomen boodschappen): De nieuwe mogelijkheden van het internet en de nieuwe communicatietechnologie hebben nu al een enorme invloed op de maatschappelijke kansen van mensen - en dat zal in de nabije toekomst alleen maar sterker worden. Het is daarom van zeer groot belang dat gehandicapten goede toegang krijgen tot het internet en dat eventuele extra hulpmiddelen daarvoor kosteloos beschikbaar worden gesteld. Internet en nieuwe communicatietechnologie gaan gepaard met ongekende nieuwe mogelijkheden. Daarom moeten we er goed voor zorgen dat iedereen gelijke toegang heeft tot internet en dat er geen groepen zijn die achterop raken. Het internet is er voor iedereen. Daar moet de overheid op toezien. Gehandicapten worden al veel te lang betutteld in onze samenleving. Het is de hoogste tijd om ieder mens, groot of klein, jong en oud, zwart of wit, met of zonder een handicap een volwaardige rol te geven. Dat ligt verankerd in onze grondwet. Dat is uiteindelijk waar alles om draait. Gelijke rechten voor iedereen. Gelijkheid is vanzelfsprekend. De waardering voor deze boodschappen, zo blijkt uit de antwoorden op open schriftelijke vragen over wat de deelnemers het meest waarderen in alle voorgelezen boodschappen, wordt aangedreven door de volgende vier elementen: 1. Gelijke kansen voor iedereen. In de praktijk komt dit er op neer dat de overheid zo veel mogelijk de achterstand van gehandicapten op het gebied van internet moet opheffen, en daar waar mogelijk het gebruik van internet door gehandicapten behoort te faciliteren (zolang dit binnen redelijke financiële grenzen blijft). Gehandicapten willen zo veel mogelijk 'gewoon' zijn, net als andere mensen. 2. De vanzelfsprekendheid van gelijke toegang tot het internet. De norm van gelijke toegang wordt zo sterk beleefd, dat extra rapport kan worden verkregen door te wijzen op de vanzelfsprekendheid daarvan. 3. Geen betutteling van gehandicapten. Dit element resoneert vooral sterk bij de gehandicapten zelf. Het is tijd om de gehandicapten zelf meer ruimte te geven bij de totstandkoming van het gehandicaptenbeleid. 4. De voorbeeldrol van de overheid. Hier ligt een belangrijk aangrijpingspunt. Door zelf het goede voorbeeld te geven krijgt de overheid meer recht van spreken om ook andere organisaties op hun verantwoordelijkheden te wijzen. Daar waar de overheid echter verzuimt, houdt alles op. Gezamenlijk leveren deze elementen voldoende urgentie op om op een effectieve manier met de verschillende stakeholders te kunnen communiceren. Het ontkennen van de achtergestelde positie van gehandicapten stuit op grote weerstand. De volgende boodschap wordt daarom met grote afstand het minst goed gewaardeerd: De meeste gehandicapten kunnen zich prima redden. Er is daarom weinig reden voor de overheid om extra geld uit te geven aan de toegankelijkheid van het internet voor gehandicapten. Het is beter als gehandicapten, net als andere mensen, gewoon zelf hun internetvoorzieningen betalen. Deze boodschap, waarin gesuggereerd wordt dat gehandicapten zich nu al prima kunnen redden, roept bij alle groepen heftige emoties op, resulterend in forse weerstand: * "Ze hebben aanpassingen nodig en het is niet eerlijk als ze dat zelf moeten betalen. Zij hebben dat nodig om te kunnen doen wat wij al kunnen." (Verzorgers) * "Ze hebben financieel te weinig ruimte." (Verzorgers) Goede boodschappers hebben het hart op de juiste plaats, bereiken een groot publiek, en kunnen invloed uitoefenen. Premier Kok wordt gezien als een goede boodschapper, omdat hij daadwerkelijk het beleid kan beïnvloeden. Maar de humor van Paul de Leeuw wordt evenzeer gewaardeerd, omdat daarmee een breed publiek kan worden bereikt. De gehandicapten zelf, en de verstandelijk gehandicapten in het bijzonder, waarderen de oprechtheid van Sylvia Millecam: * "Sylvia is een leuk mens." (Verstandelijk gehandicapten) * "Sylvia is een leuk wijf." (Verstandelijk gehandicapten) * "Sylvia is de allermooiste vrouw van de hele wereld." (Verstandelijk gehandicapten) * * * * * Vraagpunten Focusgroepen VWS Anker Solutions November, 2000 1. Inleiding (10 min) * Uitleg onderzoek (anoniem, elkaar uit laten praten, niemand kan fouten maken) * Kort voorstelrondje. * Alles bijeen genomen, gaat Nederland in de goede richting of in de verkeerde richting? Waarom? [kort] 2. Stemming (10 min) * Alles bijeen genomen, hebben jullie dan het gevoel dat Nederland zich in de goede richting ontwikkelt of juist in de verkeerde richting? * Welke dingen gaan er goed? * Welke dingen gaan er slecht? * Hoe ligt dat voor jullie persoonlijk? Wat gaat er goed in je persoonlijke omgeving? * Wat gaat er slecht in je directe omgeving? 3. Normen over maatschappij (10 min) * Vinden jullie dat iedereen in Nederland voldoende kan meedoen aan de samenleving of zijn er groepen die achterop zijn geraakt? * Welke groepen zijn dat? * Waar blijkt dat uit? [eventueel prompten op: zijnze geisoleerd geraakt?] * Eventueel hier pas prompt: gehandicapten * Als je de situatie van gehandicapten in één woord zou moeten beschrijven, welk woord zou je dan gebruiken? [mensen aanwijzen, eerst laten zeggen, dan bespreken, top of mind] 4. Informatiesamenleving (15 min) * Nederland stapt nu de informatiesamenleving binnen, met computers en internet. Wat denken jullie daarvan? Is dat goed of slecht? Biedt dat nieuwe kansen of niet? Waar blijkt dat uit? * Wat betekent het voor jezelf? * Wat zijn de voordelen van internet [inventariseer] * Wat zijn de nadelen van internet? [inventariseer] * Maakt het internet het leven straks makkelijker of juist moeilijker? [discussie] 5. Toegang tot internet (15 min) * Heeft iedereen gelijke toegang tot internet in Nederland of is dat misschien niet zo? [discussie] * Waar blijkt dat uit? * Wat zou de overheid kunnen doen om die gelijke toegang tot internet te bevorderen? [inventariseer] 6. Gebruik sites (15 min) * Welke sites gebruik jullie zelf het vaakst? [Schriftelijke opdracht 1] * Waar gebruik je internet het liefst? Waarom? * Wat weerhoudt je ervan om te internetten? * Welke aanpassingen (software, hardware, meubilair) gebruik je? 7. Ideëen (5 min) * Er zijn voorstellen om speciale plekken in te richten met speciale voorzieningen waar gehandicapten dan gebruik van zouden kunnen maken. Wat vinden jullie van dat idee? Waarom is dat goed? Waarom is dat slecht? * Zijn er nog andere manieren waarop je het gebruik van internet door gehandicapten zou kunnen vergemakkelijken? 8. Boodschappen (25 min) * Ik ga nu tien verschilende boodschappen voorlezen en vraag jullie om aan te geven of julie het deze boodschappen zeer goed, goed, niet goed en niet slecht, slecht of zeer slecht vinden. Hier komt de eerste boodschap: [schriftelijke opdracht 2] Boodschappen (eerste, ruwe versie, commentaar zeer welkom!) Boodschap 1 Door de nieuwe mogelijkheden van het internet en de nieuwe communicatietechnologie zullen de bestaande verschillen tussen gehandicapten en niet-gehandicapten alleen maar groter worden. Dat komt doordat de maatschappij steeds hogere eisen stelt en de concurrentie tussen mensen onderling steeds intensiever wordt. Boodschap 2 Internet en nieuwe communicatietechnologie gaan gepaard met ongekende nieuwe mogelijkheden. Daarom moeten we er goed voor zorgen dat iedereen gelijke toegang heeft tot internet en dat er geen groepen zijn die achterop raken. Het internet is er voor iedereen. Daar moet de overheid op toezien. Boodschap 3 De internet-revolutie is ook een revolutie voor gehandicapten. Het internet is een belangrijk middel waardoor gehandicapten makkelijker kunnen deelnemen aan een groot aantal verschillende aspecten van de samenleving. Boodschap 4 De meeste gehandicapten kunnen zich prima redden. Er is daarom weinig reden voor de overheid om extra geld uit te geven aan de toegankelijkheid van het internet voor gehandicapten. Het is beter als gehandicapten, net als andere mensen, gewoon zelf hun internetvoorzieningen betalen. Boodschap 5 Het is gewoon een kwestie van fatsoen om er voor te zorgen dat iedereen het internet kan gebruiken, ook als dat betekent dat er extra voorzieningen voor gehandicapten nodig zijn. Het internet is immers geen luxe-artikel voor gehandicapten, maar een belangrijk hulpmiddel om sociaal niet geisolerd te raken. Boodschap 6 De overheid moet de wensen van gehandicapten veel serieuzer nemen. Tot nu toe heeft de overheid te veel geluisterd naar beleidsmakers en zorgverleners in plaats van naar gehandicapten zelf. Maar gehandicapten weten immers zelf het beste waar zij behoefte aan hebben. Boodschap 7 Het internet biedt enorme mogelijkheden, vooral voor mensen die om wat voor reden dan ook belemmerd worden in hun lichamelijke functioneren. Voor een samenleving als de onze is het belangrijk dat we er voor zorgen dat we die kansen ook daadwerkelijk grijpen. Daar moet het beleid van de regering op zijn afgestemd. Boodschap 8 Gehandicapten worden al veel te lang betutteld in onze samenleving. Het is de hoogste tijd om ieder mens, groot of klein, jong en oud, zwart of wit, met of zonder een handicap, een volwaardige rol te geven. Dat ligt verankerd in onze grondwet. Dat is uiteindelijk waar alles om draait. Gelijke rechten voor iedereen. Boodschap 9 Het is hoog tijd dat de Nederlandse overheid serieus werk maakt van gehandicapten en internet. Het eerste wat de regring zou moeten doen is om haar eigen websites beter toegankelijk te maken voor gehandicapten. Goed voorbeeld doet immers goed volgen. Het gaat voorts om het zorgen voor gelijke toegang tot het internet voor gehandicapten, stimuleren dat de op internet aanwezige informatie toegankelijk is voor mensen met een handicap, indien nodig het beschikbaar stellen van op gehandicapten toegesneden technische assistentie, en indien nodig het verlenen van financiele ondersteuning voor speciale faciliteiten zoals bijvoorbeeld braille-lezers. Boodschap 10 De overheid zou een beleid moeten voeren waardoor bedrijven het vanzelfsprekend gaan vinden om speciale versies van hun programma's en computerapparatuur te leveren voor rmensen met een handicap. Dat is bovendien een goed export-product, waarmee Nederland, net als Zweden, internationaal aan de weg kan timmeren. * Elke boodschap voorlezen en laten raten op schaal met 'zeer goed', 'goed', 'niet goed en niet slecht', 'slecht' en 'zeer slecht'. * Invullen opdrachten wat mensen het messt is bijgebleven [schriftelijke opdracht 3] * Bespreken van resultaten per boodschap. Begin met beste boodschap, dan slechtste boodschap. * Bespreek wat respondenten in positieve zin is bijgebleven * Bespreek wat respondenten in negatieve zin is bijgebleven 9. Zenders * Stel dat we na dit gesprek een uur zouden kunnen doorpraten met een bekende Nederlander over gehandicapten en internet. Welke bekende Nederlander zouden jullie dan willen spreken? * Stel dat je zou mogen kiezen uit Paul de Leeuw, Sylvia Millecam, of Wim Kok. Met wie van hen zou je dan willen praten? 10. Ansichtkaart naar Kok (10 minuten) * Invullen ansichtkaart [schriftelijke opdracht 4 - mondeling voor blinden; niet bespreken] EINDE Deze bijlage bevat de antwoorden op de (schriftelijke) vraag welke websites de respondenten het vaakst gebruiken. Doorsnee burgers 1: volkswagen tonloogman lentink-accountants www.familysearch.org sfbbeheer gak jobnews jobbox 2: 3: www.bellen.com belnu gsm www.newmonday.com intermediar 4: 5: 6: scholieren www.architecten.com www.real.com airbrush sport 7:www.websots.com kidscorner hetnet netgroet 8: hallmark www.ilse.com cistron kaartenhuis www.quios.com 9: 10: gitaar break.at/sander-hoek youpie www.guitartab.com www.hotmail.com Familieleden van verstandelijk gehandicapten 1: minsozaw blikopdeweg rechtspraak hogeschoolholland 2: 3: 4: zeldzaam libelle kaartenhuis chromosomen 5: 6: 7: 8: 9: Verzorgers 1: 2: startpagina www.microsoft.com bestelmaar nokia zetnet 3: tmf www.hotmail.com www.disney.com 4: keadoe reisinfo-ns koopwoningen 5:tovg www.yahoomail.com hec leveranciers 6: thuiswerk 7: 8: www.hotmail.com www.msn.com 9: 10: startpagina gehandicaptenzorg infotainment www.nasa.com Lichamelijk gehandicapten 2: 3: eci-boekenclub spierziektevereniging muziek 4:www.travelto/musters.com gezondheidszorg landen 5:startpagina gratiz hetnet leonshomepage 6: reisinformatie prijsvergelijking auto's (?) anwbroutebeschrijving 7: diversen telegraaf nrc huizen texel 8: debus-sbs6 big-brother wehkamp zoekprog. Diversen 9: vindex www.altavista.com tentoonstellingen/recepten/boeken/muziek Doven dovenschap www.lieversportiever.nl www.altavista.com dovenpaginas www.kranten.com www.doof.nl www.deafworldweb.org De e-mail. www.nos.nl omroep en dan teletekst met autoupdate om de 5 minuttjes www.telegraaf.nl diverse kranten zoals telegraaf, volkskrant enz www.startpagina.nl www.pagina.nl routeplanner,woning,sms en kranten www.kronan.nl www.autos.nl www.phd.nl informatieve sites en e-mail www.megaplex.nl www.easyjet.com www.sportnet.nl www.hotmail.com webgames www.yahoo.com heerlijk downloaden www.msn.nl kunstgalerie, tuin-ontwerpen, huis-ontwerpen een nieuwe spelletjes in internet. vakantiereizen, bijzonders, enz www.dovenschap.nl is de beste !! www.wfdnews.org Deze bijlage bevat een overzicht van de resultaten van de boodschap-test. De boodschappen werden voorgelegd aan alle zeven focusgroepen, met uitzondering van de groep met verstandelijk gehandicapten (waar aanzienlijk vereenvoudigde boodschappen werden voorgelegd). De boodschappen zijn gerangschikt in termen van aantrekkelijkheid. De boodschap in de bovenste rij is het meest aantrekkelijk, de boodschap in de onderste rij is het minst aantrekkelijk. Alle boodschappen zijn voorgelegd aan 58 deelnemers, behalve de boodschappen voorzien van een asterisk (*), welke zijn voorgelegd aan slechts 20 deelnemers (blinden en doven). (Ten behoeve van de onderlinge vergelijkbaarheid zijn de deelnemersaantallen "(zeer) goed" voor deze boodschappen omgerekend naar 58 deelnemers. ) De resultaten zijn als volgt: Boodschap 1*. De nieuwe mogelijkheden van het internet en de nieuwe communicatietechnologie hebben nu al een enorme invloed op de maatschappelijke kansen van mensen - en dat zal in de nabije toekomst alleen maar sterker worden. Het is daarom van zeer groot belang dat gehandicapten goede toegang krijgen tot het internet en dat eventuele extra hulpmiddelen daarvoor kosteloos beschikbaar worden gesteld. 55 deelnemers "goed", waarvan 43 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 1.30 Boodschap 2. Internet en nieuwe communicatietechnologie gaan gepaard met ongekende nieuwe mogelijkheden. Daarom moeten we er goed voor zorgen dat iedereen gelijke toegang heeft tot internet en dat er geen groepen zijn die achterop raken. Het internet is er voor iedereen. Daar moet de overheid op toezien. 37 deelnemers "goed", waarvan 25 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 1.33 Boodschap 8. Gehandicapten worden al veel te lang betutteld in onze samenleving. Het is de hoogste tijd om ieder mens, groot of klein, jong en oud, zwart of wit, met of zonder een handicap, een volwaardige rol te geven. Dat ligt verankerd in onze grondwet. Dat is uiteindelijk waar alles om draait. Gelijke rechten voor iedereen. 38 deelnemers "goed", waarvan 30 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 1.34 Boodschap 5. Het is gewoon een kwestie van fatsoen om er voor te zorgen dat iedereen het internet kan gebruiken, ook als dat betekent dat er extra voorzieningen voor gehandicapten nodig zijn. Het internet is immers geen luxeartikel voor gehandicapten, maar een belangrijk hulpmiddel om sociaal niet geïsoleerd te raken. 24 deelnemers "goed", waarvan 19 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 1.50 Boodschap 6. De overheid moet de wensen van gehandicapten veel serieuzer nemen. Tot nu toe heeft de overheid te veel geluisterd naar beleidsmakers en zorgverleners in plaats van naar gehandicapten zelf. Maar gehandicapten weten immers zelf het beste waar zij behoefte aan hebben. 37 deelnemers "goed", waarvan 18 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 1.55 Boodschap 9. Het is hoog tijd dat de Nederlandse overheid serieus werk maakt van gehandicapten en internet. Het eerste wat de regering zou moeten doen is om haar eigen websites beter toegankelijk te maken voor gehandicapten. Goed voorbeeld doet immers goed volgen. Het gaat voorts om het zorgen voor gelijke toegang tot het internet voor gehandicapten, stimuleren dat de op internet aanwezige informatie toegankelijk is voor mensen met een handicap, indien nodig het beschikbaar stellen van op gehandicapten toegesneden technische assistentie, en indien nodig het verlenen van financiële ondersteuning voor speciale faciliteiten zoals bijvoorbeeld braillelezers. 34 deelnemers "goed", waarvan 21 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 1.70 Boodschap 10. De overheid zou een beleid moeten voeren waardoor bedrijven het vanzelfsprekend gaan vinden om speciale versies van hun programma's en computerapparatuur te leveren voor mensen met een handicap. Dat is bovendien een goed exportproduct, waarmee Nederland, net als Zweden, internationaal aan de weg kan timmeren. 53 deelnemers "goed", waarvan 20 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 1.80 Boodschap 7. Het internet biedt enorme mogelijkheden, vooral voor mensen die om wat voor reden dan ook belemmerd worden in hun lichamelijke functioneren. Voor een samenleving als de onze is het belangrijk dat we er voor zorgen dat we die kansen ook daadwerkelijk grijpen. Daar moet het beleid van de regering op zijn afgestemd. 34 deelnemers "goed", waarvan 13 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 1.83 Boodschap 3. De internetrevolutie is ook een revolutie voor gehandicapten. Het internet is een belangrijk middel waardoor gehandicapten makkelijker kunnen deelnemen aan een groot aantal verschillende aspecten van de samenleving. 29 deelnemers "goed", waarvan 6 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 2.05 Boodschap 3*. Het internet werkt vooral bevrijdend. De nieuwe technologie stelt grote groepen gehandicapten in staat om een zelfstandiger, onafhankelijker en vrijer leven te leiden dan tot voor kort mogelijk was. Internetten is bovendien gewoon leuk en een goede manier om met anderen in contact te komen. 41 deelnemers "goed", waarvan 20 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 2.15 Boodschap 1. Door de nieuwe mogelijkheden van het internet en de nieuwe communicatietechnologie zullen de bestaande verschillen tussen gehandicapten en niet-gehandicapten alleen maar groter worden. Dat komt doordat de maatschappij steeds hogere eisen stelt en de concurrentie tussen mensen onderling steeds intensiever wordt. 32 deelnemers "goed", waarvan 0 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 3.11 Boodschap 7*. De verwachtingen van het internet worden behoorlijk overdreven. Het internet is geen eerste levensbehoefte. Ook zonder internet kun je een zeer waardevol leven leiden. Laten we vooral zorgen dat de basisvoorzieningen voor gehandicapten goed geregeld zijn; daarna kunnen we het over internet hebben. 35 deelnemers "goed", waarvan 3 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 3.30 Boodschap 4. De meeste gehandicapten kunnen zich prima redden. Er is daarom weinig reden voor de overheid om extra geld uit te geven aan de toegankelijkheid van het internet voor gehandicapten. Het is beter als gehandicapten, net als andere mensen, gewoon zelf hun internetvoorzieningen betalen. 0 deelnemers "goed", waarvan 0 deelnemers "zeer" Gemiddelde score: 4.30 Terugdenkend aan de boodschappen, welke boodschap (of onderdeel daarvan) gaf je het BESTE gevoel? Doorsnee burgers 1: Boodschap 9 2: Gelijkheid voor iedereen. 3: Gelijke kansen voor iedereen. Internet kan een belangrijk hulpmiddelen kan --> meer mensen zouden die mogelijkheden moeten kunnen benutten. 4: Boodschap 2 gelijkheid voor iedereen. 5: Boodschap 2 dat Internet voor iedereen toegankelijk moet zijn. 6: Boodschap 6 7: Boodschap 2. de gelijke behandeling voor iedereen voor gehandicapten en mensen met weinig geld. 8: - 9: Dat de overheid de gehandicapten wil steunen en stimuleren ook financieel tegemoet komen. 10: Dat het eigenlijk vanzelfsprekend zou moeten zijn dat voor iedereen een "kans" bestaat om normaal op internet te kunnen "kijken". Familieleden van verstandelijk gehandicapten 1: Dat het vanzelfsprekend is dat internet toegankelijk wordt gemaakt voor de gehandicapte medemens. 2: Boodschap 10 3: - 4: Dat er meer aan gehandicapten moet gedacht worden, als het om computers en internet gaat. (samenwerken) 5: Stimuleren van de overheid om bedrijven te activeren combiprogramma's hardware te maken. Waardoor gehandicapten meer ingeschakeld kunnen worden. 6: Ik vind het heel belangrijk dat er meer geld vrij komt voor gehandicapten. Dat er nu onderzoek naar gedaan wordt vind ik fantastisch!!!!] 7: Niet meer betutten. 8: Gelijke behandeling van alle mensen aanpassingen? 9: De overheid moet meer doen voor de gehandicapte mens in de samenleving. Verzorgers 1: Als de overheid doet wat er nu gevraagd wordt waar ik goed heb op geantwoord Perfect dan. 2: Dat internet geen luxe meer is maar juist een aanvulling op de behoefte. Door het subsidiëren en stimuleren van de overheid t.a.v. internet, computers voldoet de overheid aan de grondwet. 3: Het beter en gemakkelijk maken om op internet te komen. Het moet voor iedereen toegankelijk zijn. 4: Dat de overheid nu pas! Iets gaat doen aan de vraag. Die verstandelijke gehandicapten al jaren stelen. De wereld voor hen openlijker maken en beseffen dat het ook mensen zijn met ideeën. 5: Overheid moet het goede voorbeeld geven. Overheid moet bedrijven stimuleren om hun producten toegankelijk of aanpasbaar te maken. 6: De boodschap dat wij (de samenleving) verplicht is het internet goed toegankelijk te maken voor gehandicapten, omdat ze anders meteen al wéér achterop raken. Gelijke rechten, plicht van de overheid! 7: Heel belangrijk om 't allemaal toegankelijk voorgehandicapten te maken en waar nodig, dit financieel te ondersteunen, zodat ze juist meer kunnen integreren en meedoen! Meer mogelijkheden krijgen! Dus een belangrijke taak voor de overheid. 8: Het staat in de grondwet dat iedereen gelijkwaardig behandeld dient te worden, recht heeft op gelijkwaardige behandeling. Gehandicapt/ niet gehandicapt. Zwart of wit etc. 9: Meer rekening houden met de informatie voor de verstandelijk gehandicapten, o.a. doof en blinden toegankelijk voor elke doelgroep. 10: Gelijke kansen en het bieden van veel meer mogelijkheden. Lichamelijk gehandicapten 1: - 2: Is dat mensen niet zo betutteld moeten doen tegenover gehandicapten mensen. 3: Max. aanpassing van de computers voor groter bereikbaarheid. 4: Boodschap 9 of 10 / voorzieningen / computers voor braille! 5: Boodschap 6? Het toegankelijk maken 6: Best boodschap 8/10 (gelijkheid) 7: Gelijke toegankelijkheid (binnen redelijke grenzen) 8: Boodschap 9. Vooral kosten voor gehandicapten! 9: Gelijkheid voor alle mensen Visueel gehandicapten Mondeling Doven (NB: Deelnemers typten antwoord in hun laptops en konden reageren op elkaars antwoorden) * Onmisbaar internet voor doven * Opvallendste van vanavond is hoe belangrijk internet het is voor doven * Een gelijkwaardige rol aan doven in een maatschappij geven... ook internet * Overheid moet ook zorgen meer toegankelijk voor gehandicapten * Communicatie en informatief onmisbaar! * De overheid doen gelijke rechten voor de gehandicapt vrije toegang tot internet * Dat de overheid meer aandacht aan doven moet geven voor internet in het algemeen * Internet belangrijk voor doven * Meer internetten of e-mails voor doven en ook gehandicapten mensen. * Internet is geen eerste levensbehoefte voor de gehandicapte * De overheid kunnen misschien iets te regelen voor de gehandicapten mensen die niet kunnen zelf te betalen. Terugdenkend aan de boodschappen, welke boodschap (of onderdeel daarvan) gaf je het SLECHTSTE gevoel? 1: Doorsnee burgers, boodschap 4 2: Boodschap 4 3: Overheid hoeft geen extra maatregelen te nemen om meer mensen de mogelijkheid van toegang tot internet te verschaffen. 4: Boodschap 4 5: Boodschap 4 = discriminerend 6: Boodschap 4 7: Boodschap 4 die is discriminerend 8: Dat mensen elkaar moeten waarderen maar dat is een droombeeld en ook boodschap 4!! 9: Negatieve boodschap t.o.v. de gehandicapten. 10: Dat bepaalde doelgroepen het zelf maar moeten uitzoeken hoe ze het klaar moeten spelen om bep. Faciliteiten te kunnen krijgen. Familieleden van verstandelijk gehandicapten 1: Inhoud boodschap 4: dat er al genoeg wordt gedaan voor de gehandicapte medemens. 2: - 3: - 4: Boodschap 4 5: Boodschap 4 6: - 7: Iedereen moet voor zich zelf zorgen 8: - 9: geen idee, Boodschap 4 Verzorgers 1: Van het zakgeld dat ze overhouden wonende in een inrichting hebben ze zelf niet de mogelijkheid om op internet te gaan. 2: Dat ze allen zelf moeten betalen ze worden toch al overal op gekort. 3: Dat iedereen gelijk is en dat er daarom geen extra aanpassingen hoeven te komen. 4: Het feit dat zij al genoeg achter gesteld zijn. In sociaal contact. 5: Iedereen is gelijk dus moet iedereen ook maar zelf met eigen middelen de toegang regelen. 6: De boodschap dat ze computeraanpassingen zelf zouden moeten betalen. 7: Dat de gehandicapten het allemaal maar zelf moeten betalen, zij hebben eenmaal meer aanpassingen nodig dan de andere mensen om het zelf te kunnen, en dat kost veel geld. 8: Je hoeft geen aandacht te geven op het gebied van de computer het heeft toch geen zin. Ik herinner me niet precies de woorden, maar de boodschap was in deze trant. 9: Dat de overheid er weinig geld voor wil betalen, en dat ze het zelf moet betalen. 10: Dat de overheid overal voor moet zorgen is maar de vraag Lichamelijk gehandicapten 1: - 2: - 3: - 4: boodschappen waarin steeds gesuggereerd wordt dat de overheid maar moet bij betalen. 5: Boodschap 10 ben bang dat de kosten v.d. software gigantisch hoog worden 6: Boodschap 3 / 4 7: Boodschap 9 8: - 9: Voorzieningen zelf betalen (stel dit kan niet?) Visueel gehandicapten Mondeling Doven (NB: Deelnemers typten antwoord in hun laptops en konden reageren op elkaars antwoorden) * Overheid doet niks voor doven * Kostendrempel verhogend voor doven die w * Dat overheid geen moeite voor doven wilt doen * Nog steeds geen erkenning gebarentaal * Geen extra kosten voor doven voor extra nodige dingen zoals camera op de computer * Kosten drempelverhogend voor doven die toch al niet veel verdienen daarom krijg je niveau verschil klasse verschil, dat is jammer x * Internet niet zo belangrijk voor doven * Meer rechten voor de bijstand, kunnen ze eens de internetabonnement of zo * Soms er kunnen overheid niet helpen voor doven. * De doven hebben moeite voor de kosten. die verdienen niet zoveel geld hoor! * Zoals ik al zei, het wordt een dure grap voor doven als ze meer gebruik maken van computer, internetten, bellen, enz. * Minder geld krijgen voor doven en gehandicapten * Plus de snelle ontwikkelingen goed bij te houden * De overheid denkt dat de gehandicapten en doven een gelijke toegang hebben als de horenden maar dat is het niet zo * Soms er is wel een kraken bij de computer. * De overheid mag niet op de doven/gehandicapten achter de steek laten.wat de wensen graag hebben Aan het eind van de focusgroepen werd de deelnemers gevraagd om een ansichtkaart in te vullen met een boodschap voor premier Kok. Enkele deelnemers vroegen uit zichzelf of zij de boodschap naar minister Borst mochten sturen (hetgeen werd toegestaan). Deze appendix bevat een overzicht van de boodschappen. Doorsnee burgers 1. Geef anderen de mogelijkheden die je zelf in het verleden hebt laten liggen, laat de informatietechnologie voor iedereen, onder goede voorwaarden bereikbaar en beschikbaar komen. 2: (Voor Els Borst) graag eerst goed nadenken voordat u een beslissing neemt. U praat zo makkelijk over deze speciale groep in uw ogen dat ik mij afvraag of u wel weet of snapt waar u het over heeft. Ga bijvoorbeeld zelf eens een week meelopen of in een inrichting kijken over hoe en wat. 3: De grondwet beweert dat wij allemaal gelijk zijn en dus gelijke kansen moeten krijgen; werk daar nu eindelijk eens aan! 4: Wat ik voor de gehandicapten in de toekomst van u verwacht is, dat zij gelijk behandeld worden, net als ieder ander. De mogelijkheden voor hen verruimd worden en liefst op een korte termijn. 5: (aan Els Borst) Besteed meer geld aan gehandicapten, zieken en bejaarden en aan voorzieningen die zij nodig hebben. Anders krijgen we Amerikaanse toestanden hier!! En Wim Kok: Het is tijd om op te stappen! 6: Graag jouw tijd en aandacht voor de gehandicaptenzorg in Nederland met betrekking tot de toegang tot Internet!! 7: (Aan Els Borst) Maak de zorg niet slechter. Maak je hard voor iedereen die het minder heeft. En laat de armen in de samenleving niet het onderspit delven in de gezondheidszorg. Ze hebben er net zo veel recht als iedereen die veel geld verdient. 8: Graag zouden we willen zien hoe u met gehandicapten en internet zou omgaan. U zult dan zelf zien of er genoeg geld aan wordt besteed. 9: Laat de HSL maar schieten en ook de Betuwelijn en stop het geld maar in de gehandicaptenzorg. En zorg ook voor hen voor faciliteiten om ook gelijkwaardig te zijn als hun medemensen. Want ook zij zijn mensen! 10: Kunt u er misschien voor zorgen dat er binnen afzienbare tijd iets wordt gedaan voor onze mensen die het moeilijk/minder hebben en daar eens aandacht aan besteden om die groepen te helpen om wat "beter" te kunnen leven.... Familieleden van verstandelijk gehandicapten 1: Waarom altijd zo moeilijk, laat eens zien dat je de juiste minister-president voor ons land bent en regel nu dit eens voor altijd voor onze gehandicapte medemens. Je hebt ze al te lang in de kou laten staan. 2: Wilt u zich meer inspannen om meer voor de verstandelijk gehandicapten te doen; bijvoorbeeld zorgverlening? En aan de gehandicaptenzorg een groter budget toe te kennen? 3: Meer aandacht besteden aan de verstandelijk gehandicapten. 4: Ik nodig u uit om een week mee te komen helpen in het verzorgingshuis en om op de school van mijn dochter een "computerles" mee te maken, zodat u kan zien wat er nogal nodig is om "goed" te kunnen computeren/internetten. 5: Beste Wim, jij die voortkomt uit het rode nest van de vakbond, hebt in het algemeen de zaken goed in de hand; hulde hiervoor. Maar ik vind dat je je afkomst zo nu en dan verloochent of verloochend hebt en dan denk ik vooral aan de maatregelen die zijn getroffen ten aanzien van de WAO. 6: Meer aandacht op allerlei gebied voor gehandicapten graag. 7: Geef hulp aan de zwakkeren op alle fronten. 8: Graag als eerste de aandacht voor goede zorg voor de gehandicapten. Daarnaast voor alle voorzieningen dus ook voor computers. 9: Laten wij met zijn allen eens wat meer aan onze minder begaafde en zieke en gehandicapte mens denken. Verzorgers 1: Zorg dat er heel snel wat van de grond komt voor deze groep mensen. Integreren is leuk maar straks zijn ze weer achtergesteld in de maatschappij. 2: Kijk naar de mogelijkheden voor eventuele subsidies voor internet bij gehandicapten. Kijk wat de mogelijkheden zijn om een zo hoog mogelijk rendement uit de subsidies te halen. 3: Stel geld beschikbaar voor verstandelijk gehandicapten en computers/internet. Zij zijn hier ook in geïnteresseerd. Maak het dan ook mogelijk voor ze. 4: Laten wij onze mede Nederlanders straks achter in deze snelle moderne maatschappij, of gaat de regering er voor zorgen dat zij niet eindigen op de laatste rij burgers? 5: (Aan Els Borst) Nederland gaat digitaal. De gehandicapten ook? 6: Het zou zo mooi zijn als de gehandicapten nu eindelijk eens mee konden doen met NORMAAL NEDERLAND. 7: U kunt ervoor zorgen dat er subsidie gegeven wordt om het internet totaal toegankelijk te maken voor de gehandicapten. Het zal hun communicatie en integratie ten goede komen, zodat ze mee kunnen draaien als volwaardig lid van de maatschappij. Zorg dat er meer geld beschikbaar komt zodat er ook meer personeel aangesteld kan worden. 8: Iedereen heeft recht om toegang te hebben tot internet. Zo ook de gehandicapten. Geef hen een kans zodat de toegang voor hen net zo vanzelfsprekend en gemakkelijk is als de toegang voor niet-gehandicapten. 9: Ik zou het heel leuk vinden, als je ook een keer mee zou doen aan deze onderzoeken. 10: Geef nog meer de mogelijkheid aan de "gehandicapte" om zelf zaken te bepalen middels verandering van financieringssystematiek. Ken de financiële middelen nog meer toe aan de individuele mens. Lichamelijk gehandicapten 2: Blanco 3: Wij hebben net een gesprek gehad bij Intomart over het gebruik van internet door gehandicapten. Ik wil u vragen om meer aandacht aan ons te geven en de computers zo goed mogelijk toegankelijk te maken. 4: Graag aandacht voor toegankelijker internetmogelijkheden voor gehandicapten. 5: Geef a.u.b. meer tijd en geld voor de gehandicapten met voorzieningen en internet. Iedereen heeft communicatie naar elkaar toe nodig. 6: Graag zou ik u willen vragen of u de sociale functie in dit leven van iedereen werkelijk en niet alleen "voor de bühne" op waarde wilt schatten. 7: Vergeet geen tijd te nemen voor Texel. Kijk nog eens naar de W.O.Z.-premie en de daaruit voortvloeiende uitkeringen. 8: Ik zou willen praten over gelijkheid in mogelijkheden tot internet voor iedereen. 9: Over internet en gehandicapten: gelijkheid voor iedereen. Visueel gehandicapten (mondeling) 1: Doe wat je beloofd heb in verkiezingstijd. 2: U heeft gezegd in troonrede: iedere Nederlander moet toegang kunnen krijgen tot internet. Toegang voor blinden en slechtzienden is bijna uitgesloten. Zorgt u ervoor dat het voor blinden toegankelijk wordt. 3: Beste Wim, internet prima, maar dan ook echt voor iedereen. 4: Kom eens kijken binnen de industrie van aanpassingen, kunt u kijken hoe lang het duurt. 5: Ook geen tweedeling op het punt van de informatievoorziening. 6: Beste Wim, Nederland digitaal maar dan wel voor allemaal. Doven (NB: Deelnemers typten antwoord in hun laptops en konden reageren op elkaars antwoorden) * Gebarencursus nemen en natuurlijk ook vingerspelling leren * Meer aandacht aan doven en gehandicapten geven * Graag gelijke rechten als de anderen in Nederland! * En bij dovenscholen bezoeken, kijken hoe daar is * Toestemmen in eigen zendtijd * Meer geld voor de minima * Graag een doventolk in de Tweede Kamer voor dovenpubliciteit * Erkenning gebarentaal nu en niet wachten * Kok Erken de NEDERLANDSE GEBARENTAAL! Kom geef de doven hun BROODNODIGE HULPMIDDELEN,dus tolken genoeg meer tolkuren, free internet en maar de drempel voor doven laag, nu is het gigantisch hoog! * Niet moeilijk doen over erkenning van gebarentaal * Er zou meer internetten en e-mails gebruiken voor doven en gehandicapten. * Graag de eigen tv programma van doven: MUST! * Voorzieningen soepeler laten geven * Kom kijken naar doven werkt op horende werkvloer, hoe is daar leven * Meer rekening houden voor de wensen van de mensen. De horende mensen hebben toch geen problemen. * Word zelf een week doof, dan weet je wat we nodig hebben! * Versoepelen van opleidingseisen voor dove mensen * Ik zou hem uitnodigen een hele avond bij mij thuis door te brengen, natuurlijk televisie zonder geluid, met alle ongemakken voor hem * Als doven belasting moeten betalen, dan hebben de doven ook meer rechten * De meningen van doven ook mee laten tellen bij de politiek enzovoort over doven * Harde aanpak arbeidsdiscriminatie * Doven willen een zo normaal mogelijk leven leiden, maak dat mogelijk. * Zorg ook meer tolken te hebben * Doven hebben iets speciaals, weet je wat? Je kunt dan door een raam gebaren in plaats van praten * Er zou een camera's op de computers voor doven. * Doven zijn niet dom. We zijn net zo slim als horenden * Ga dan ook naar de dovencongressen! * Denk maar ook aan treinstation, bijvoorbeeld vertraging oproepen Bijlage II: Website-gebruik - 24 - Focusgroepen 'Drempels Weg!' - December 2000 - 8 Anker Solutions/Booij en Van Bruggen